داستان “داش آکل” اثر صادق هدایت، روایتگر زندگی لوطی‌ای به نام داش آکل است که در شیراز زندگی می‌کند. او جوانمردی نیک‌سیرت است که به عنوان وصی خانواده‌ای از اهل شیراز برگزیده می‌شود. مرجان، دختر این خانواده، نماد پاکدامنی و نجابت است و داش آکل به او عشق می‌ورزد. در این میان، کاکا رستم با داش آکل در رقابتی ناجوانمردانه مواجه می‌شود و خود را پیروز میدان می‌داند، در حالی که این پیروزی دور از اصول انسانی و مردانگی است.

عشق داش آکل به مرجان تا پایان داستان پنهان می‌ماند، اما وجود طوطی داش آکل، پایان داستان را تغییر می‌دهد و عشق او را آشکار می‌کند. این داستان یکی از شاهکارهای ادبیات فارسی در دوره پهلوی است و درون‌مایه آن بر حفظ جوانمردی، امانت‌داری و برقراری عدالت تأکید دارد. عشق داش آکل به مرجان، از نوع عشق متعهدانه است که سعی دارد احساساتش را در مقام وصی حفظ کند.

این داستان به ویژگی‌های ایرانی و نژاد آریایی اشاره دارد و به تصویر کشیدن غیرت و جوانمردی را هدف قرار می‌دهد. شهر شیراز به عنوان بستر اصلی داستان به کار رفته و نویسنده با اشاره به تخت جمشید و دیگر نمادهای ایرانی، به غنای فرهنگی این منطقه اشاره دارد.

شخصیت داش آکل در این داستان نمود فردی با سطح بالای اخلاقی است که برای رسیدن به مفهوم عدالت، عشقش را پنهان می‌کند. در مقابل، شخصیت کاکا رستم نمایانگر فردی است که در مرحله پیش‌قراردادی از اخلاق باقی مانده و تنها به منافع شخصی می‌اندیشد.

سکوت مرجان در طول داستان نمایانگر نجابت اوست و در پایان، اشک او عشق پنهانش را می‌شکند. داش آکل دارای ویژگی‌های اخلاقی مثبت است، اما نحوه برخورد او با مشکلات نشان‌دهنده ضعف‌های عاطفی اوست. او برای تسکین دردهای درونی‌اش به الکل روی می‌آورد، اما این راه‌حل موقتی است و مشکلات او را حل نمی‌کند.

در این داستان، تضادی بین روحیه جوانمردی واقعی داش آکل و تصورات کاکا رستم وجود دارد. داش آکل جوانمردی را از خودگذشتگی و وفاداری می‌داند، در حالی که کاکا رستم اقداماتش را جوانمردی می‌پندارد.

نتیجه‌گیری این داستان، عشق پنهان داش آکل به مرجان است که به خاطر مقام وصایتش هرگز به آن اعتراف نمی‌کند. این عمل او را به یک سرپرست واقعی تبدیل می‌کند و عشق مرجان به داش آکل، با جاری شدن اشک از چشمانش، نشان‌دهنده نجابت و سربه‌زیری اوست.