نویسنده: کوبو آبه
فیلمـنامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نویس: کوبو آبه
کارگردان: هیروشی تشیگاهار
بازیگران: ایجی اوکادا، کیوکو کیشیدا

فیلم زن در ریگ روان به کارگردانی هیروشی تشیگاهارا محصول ۱۹۶۴ ژاپن است. فیلم بر پایه‌ رمانی به همین نام از کوبو آبه ساخته شده است؛ درون‌مایه‌ فیلم، مفاهیم فلسفی هستی‌گرایی (اگزیستانسیالیسم) بوده و داستانی با عناصر محدودی دارد و روایت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گر رنج‌ها و تلاش‌های انسان برای رسیدن به هدف یا معنا بخشیدن به زندگی است. احتمالا این فیلم از آن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاست که بعد از دیدنش شما را به فکر فرو خواهد برد. اجازه بدهید که ابتدا خلاصه داستان فیلم را از زبان من بخوانید:

⚠️ هشدار لو رفتن فیلم: توجه کنید که خواندن این بخش منجر به لو رفتن فیلم می‌شود.

فیلم درباره‌ مردی حشره‌شناس به نام «نیکی جومپی» است که در پی جستجو برای حشره‌ای کمیاب به بیابان ساحلی در نقطه‌ای دورافتاده در ژاپن می‌رود. آرزوی مرد این است که این حشره را کشف کند و نامش در تاریخ ماندگار شود؛ در روز نخست پس از جستجو، او آخرین اتوبوس به شهر را از دست می‌دهد و پیشنهاد دوستانه افراد بومی برای گذراندن شب در دهکده را قبول می‌کند. خانه‌ای که به آن دعوت می‌شود، مربوط به بیوه زنی تنهاست که در داخل یک گودال تقریبا بزرگ چندمتری قرار دارد که باید با نردبان به آن داخل شد. مرد شب مهمان آن زن می‌شود، در هنگام نیمه‌شب متوجه می‌شود که زن در حال پر کردن ظرف‌های شن است که توسط اهالی به بالای گودال بالا کشیده می‌شود. با این که برای مرد عجیب است ولی به زن برای استخراج شن کمک می‌کند. روز بعد مرد قصد ترک خانه را دارد که متوجه می‌شود نردبان سر جایش نیست؛ او متوجه می‌شود که توسط اهالی دهکده اسیر شده است تا دستیار زن برای استخراج شن باشد. در طول فیلم مرد مداوم در فکر فرار است. او حتی یک‌بار موفق به فرار می‌شود، ولی به علت ندانستن مسیریابی، در باتلاق شن گرفتار می‌شود و دوباره توسط اهالی نجات داده شده و به گودال بازگردانده می‌شود.
مرد برای نمردن از گرسنگی و تشنگی، به کار در گودال تن می‌دهد، اما باز هم به فرار فکر می‌کند؛ او با سطل، تله‌هایی در زمین برای به دام افتادن کلاغ‌ها درست می‌کند که بتواند نوشته‌ای به پای آن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها ببندد و آن‌ها برای نجات بفرستد؛ با این‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌که کلاغی در دام نمی‌افتد، در یکی از روزها مرد متوجه می‌شود که در سطل‌هایی که به عنوان تله در زمین کار گذاشته است، آب شرب تمیزی (بوسیله‌ی اثر مویینگی) جمع شده است. او به این روش بدست آوردن آب علاقمند می‌شود و درکنار کار در گودال، شروع به اندازه‌گیری و پژوهش بر روی روش ابداعی خود می‌کند. در یکی از روزهای پاییز، زن دچار حاملگی خارج از رحم می‌شود و اهالی برای درمان او را از گودال بیرون آورده و به بیمارستان شهر می‌برند، پس از رفتن آن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، مرد متوجه می‌شود که آن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها عمدا یا سهوا، نردبان را برنداشته‌اند. او از گودال خارج می‌شود و کمی در اطراف قدم می‌زند و دریا را تماشا می‌کند. کمی بعد مرد دوباره به گودال بازمی‌گردد و به سراغ سطل جمع‌آوری آب خود می‌رود و با خود می‌گوید باید درباره این روش جدید جمع‌آوری آب با کسی صحبت کنم، برای فرار هنوز وقت زیادی هست. در آخر فیلم متوجه می‌شویم که دادگاهی پس از ۷ سال گذشتن از گم شدن مرد، پرونده او را مفقودالاثر اعلام می‌کند.
این فیلم نکات قابل توجه زیادی دارد که در ادامه به مواردی اشاره می‌کنم:
• از نظر بودا زندگی سراسر رنج است و درد؛ داستان فیلم «زن در ریگ روان» هم به زیبایی به بیان رنج زیستن به همراه تلاش بیهوده‌ی انسان برای رسیدن به آرزوهای بی‌سرانجام‌اش می‌پردازد.
• طبق باور اگزیستانسیالیست‌ها، زندگی بی‌معناست، مگر این‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌که شخص به آن معنا دهد؛ شخصیت اول فیلم (نیکی جومپی) به دنبال کاری برای معنا بخشیدن به زندگی‌اش است، چه وقتی که به دنبال حشره‌ای کمیاب است و چه وقتی در گودال شن روشی برای جمع‌آوری آب پیدا می‌کند. همچنین شخصیت نیکی جومپی، دائم از زندگی بی‌معنا فرار می‌کند؛ چه زمانی که معلم مدرسه است و به کاری روتین اشتغال دارد، می‌کوشد با کشف یک حشره‌ی کمیاب به اسم خودش، معنایی به زندگی‌اش دهد. از زمانی که اسیر گودال هم می‌شود، برای فرار از زندگیِ بی‌هدفِ گودال تمام تلاش خود را می‌کند.
• شخصیت زن در نقطه‌ مقابل شخصیت مرد قرار دارد، زن هیچ هدف و آرزویی جز پارو کردن شن و استخراج آن ندارد، شوهر ودخترش در پی طوفان شن در همین گودال مرده‌اند و جهانی خارج از این گوال برایش وجود ندارد؛ حتی هنگامی که او را برای معالجه به خارج از گودال می‌برند، فریاد می‌زند که او را از گودال شنی دور نکنند و مرگ را به رفتن از گودال شنی ترجیح می‌دهد! بیوه زن در چند جای داستان به ترس از تنهایی اشاره می‌کند؛ او تسلیم جبر زمانه شده است و بدنش را به هر غریبه‌ای که برای کمک به او در گودال اسیر می‌شود، ارائه می‌دهد.
• زندگی در گودال شنی از یک منظر، بسیار رقّت انگیز است و در چهار عمل: کار، غذا، سکس و خواب خلاصه می‌شود. اما اگر اندکی تامل کنیم، زندگی بسیاری از ما انسان‌ها نیز مشابه همان زندگی در گودال شنی است؛ هیچ معنایی – هدف – در کار نیست و فقط روز را به شب می‌رسانیم و نیازهای زیستی را برآورده می‌کنیم… همان-طور که در فیلم دیدیم، رهایی از گودال شنی و بیابان ممکن نیست؛ گودال شنی می‌تواند به مثابه زندگی برای انسان‌ها باشد که از آن هیچ گریزی نیست؛ نمی‌شود از گودال (زندگی) فرار کرد، اما می‌شود گودال (زندگی) بهتری ساخت؛ این کمی امیدبخش‌تر است و مسلماً بهتر از هیچ.

شما را به شنیدن و خواندن کتاب زن در ریگ روان و سپس به دیدن فیلم این داستان ناب، دعوت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنم.

مرتضی اسدی