روستای شکر – قرقیزستان
۱۲ دسامبر ۱۹۲۸ – ۱۰ ژوئن ۲۰۰۸

گذرگاه سخت /چهره به چهره /جمیله /نخستین معلم /بدرود، گل ساری /کشتی سپید /بر فراز قله فوجی /روزی طولانی‌تر /از قرن /چوبه دار /نهالکروسری قرمز من /زمین مادر /تورا کاساندرو

---

«چنگیز آیتماتوف، نویسنده مشهور قرقیزی، با آثار خود به شهرت جهانی دست یافته و دنیای وسیع و پایداری را خلق کرده است. نوشته‌های او نمایانگر رسوم، آئین‌ها و قوانین زندگی مردم قرقیزستان است و خوانندگان را از طریق داستان‌هایش آموزش می‌دهد. هر اثر آیتماتوف، حقیقت زندگی را منعکس می‌کند و توجه جهانیان را جلب کرده است.
آثار وی نه تنها ادبیات قرقیزی را غنی کرده، بلکه به ادبیات جهانی نیز افزوده است. امروزه، آثار چنگیز آیتماتوف به بیش از ۱۷۶ زبان ترجمه و در ۱۲۸ کشور منتشر شده و بیش از صد میلیون نسخه از کتاب‌هایش به فروش رفته است. شخصیت‌های داستان‌های او و سرنوشت‌هایشان، به شدت مورد توجه خوانندگان در سرتاسر جهان قرار گرفته است.
چنگیز آیتماتوف در آثارش به بررسی فرهنگ، آداب و رسوم مردم قرقیزستان پرداخته و میراثی ماندگار برای نسل‌های آینده به جا گذاشته است. او عضو آکادمی‌های معتبر علمی و هنری بوده و جوایز متعددی از جمله جایزه بین‌المللی «جورج بهرو» و جایزه ملی قرقیزستان به‌نام «تکتوگل» را دریافت کرده است.
از آثار معروف او می‌توان به «روزی طولانی‌تر از قرن» و «وقتی کوهستان‌ها فرو می‌ریزند» اشاره کرد. رمان «نخستین معلم» نیز داستان زندگی واقعی مردم قرقیزستان پس از جنگ جهانی دوم را روایت می‌کند.
چنگیز آیتماتوف با نبوغ خود، ادبیات شوروی را متحول کرد و در سمت سفیر کشورش در اتحادیه اروپا و یونسکو خدمت کرد. مرگ او در دهم ژوئن ۲۰۰۸ ضایعه‌ای بزرگ برای ملت قرقیز و دنیای ادبیات بود. وی در سال فوتش، به عنوان یکی از نامزدهای نوبل ادبیات سال ۲۰۰۸ شناخته شده بود. آثار چنگیز آیتماتوف همچنان الهام‌بخش خوانندگان و محققان در سراسر جهان است. عضو آکادمی علوم اروپا، آکادمی هنر و ادبیات بوده و برنده جوایز متعددی از جمله جایزه بین‌المللی به نام «جورج بهرو»، جایزه بین‌المللی ادبی اروپا، جایزه باواریا به‌نام «ف ریوکرتا»، جایزه ارزشمند هنری به‌نام«ویکتور هوگو»، سه جایزه از دولت اتحاد جماهیر شوروی و همچنین جایزه ملی قرقیزستان به‌نام «تکتوگل» شده است.
آثار چنگیز به لحاظ موضوعی ماندگار است. از آثار وی نه تنها کارگردانان قرقیزی بلکه کارگردانان روسی، آلمانی، ترکی، اوکراینی و غیره نیز فیلم‌های زیادی ساخته‌اند.
چنگیز آیتماتوف آثار خود را به زبان‌های قرقیزی و روسی می‌نوشت. آخرین رمان چنگیز آیتماتوف «وقتی کوهستان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها فرو می‌ریزند» به زبان‌های روسی، ژاپنی، چینی، آلمانی، فرانسوی و گویش‌های مختلف ترکی ترجمه شده بود.
رمان بلند «روزی طولانی‌تر از قرن» دیگر اثر جهانی و معروف این نویسنده بود. «زمان ناآرام قرقیز» هم در سال ۱۹۸۰ منتشر شد و دیگر اثر معروف او به نام «چوبه دار» در سال ۱۹۸۸ به اهل ادب و هنر جهان عرضه شد.
او به زبان‌های خارجی آشنایی نداشت و زبان مادری خود را قرقیزی و روسی می‌دانست و آثار خود را نیز به همین زبان‌ها می‌نوشت. اولین رمانش را در سال ۱۹۵۸ در مسکو – بلوار تورسکی در خوابگاه به ‌نام «جمیله» نوشت.
این داستان زمینه عشقی دارد، عشقی که همه دشواری‌ها و نافرجامی‌های آن دوره را تجربه کرده است. نویسنده شناخته‌شده فرانسوی «لویی آراگون» از این داستان بعد از رمان شکسپیر «رومئو و ژولیت»، به عنوان زیباترین داستان عشقی یاد کرده است.
«نخستین معلم» هم حکایت زندگی واقعی مردم قرقیزی است که سختی‌های زندگی در سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم صورت گرفته است. آقای دویشن به ده برمی‌گردد و مشغول تدریس به بچه‌ها می‌شود. هدف وی باسواد بودن نسل جدید است. یکی از شاگردانش دختری یتیم که آلتین‌آی نام دارد، در خانه دایی‌اش زندگی می‌کند، اما دایی‌اش نمی‌پذیرد که دختر به جای آن‌که کارهای خانه را انجام بدهد آموزش ببیند. با وجود مخالفت دایی دختر تمام تلاش خود را برای درس خواندن و باسواد بودن می‌کند…
اما مهم‌ترین اثری که بدون شک آیتماتوف را در سطح جهانی مطرح کرد، بی‌تردید رمان «روزی طولانی‌تر از قرن» بود. این رمان که آمیزه‌ای از واقعیت و تخیل است در سه زمان گذشته، حال و آینده نوشته شده است.
آیتماتوف با نبوغ فطری و دیدگاه تازه خود ادبیات شوروی را دگرگون کرد. مسکو جوایز ادبی زیادی را به او اهدا کرد. وی در مقام سفیر تام‌الاختیار کشورش در اتحادیه اروپا، ناتو، یونسکو و این اواخر در کشورهای بنلوکس به خدمت پرداخت. مرگ وی در دهم ژوئن ۲۰۰۸ و در سن هشتادسالگی ضایعه‌ای بزرگ برای ملت قرقیز و جهان ادبیات بود. او در سالی رخت از جهان فانی بربست که گفته می‌شود از سوی موسسات متعدد علمی و فرهنگی نامزد دریافت نوبل ادبیات سال ۲۰۰۸ شده بود.