«خانه ماتریونا» شرح دشواری‌های دردناک زندگی است که آدمی را به تأمل درباره مفهوم زندگی و هدف آدمی در این جهان وامی‌دارد.

«خانه ماتریونا»، یک رمان و چند نوشته کوتاه از نویسنده اهل روسیه، «آلکساندر ایسایویچ سالژنیتسین» را دربردارد. از این رو، در این کتاب، افزون‌بر داستان خانه ماتریونا، قطعات کوتاهی از سالژنیتسین نیز که در فاصله سال‌های ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۰ نوشته شده‌اند، وجود دارد.

«ایگناتیچ»، زندانی سابق اردوگاه کار اجباری و معلم فعلی ریاضی است که در کلبه زنی شصت‌ساله به نام «ماتریونا» منزل کرده است. او وقایع زندگی این زن را بازگو می‌کند. مخاطب، به مرور، هم با قهرمان داستان و هم با زندگی و تقدیر غمناک ماتریونا آشنا می‌شود.

در اطراف ماتریونا،  هیچکس باقی نمانده است. شوهرش در جنگ ناپدید شده و شش فرزندش در کودکی مرده‌اند. او در فقر مطلق به سر می‌برد و برای گذراندن زندگی به‌سختی کار می‌کند اما پاک‌نهادی و نوع‌دوستی درونی‌اش کاملاً پابرجا است و این فضایل او را از دیگران متمایز کرده است. در سوی دیگر، داستان مردی به اسم «فادی» قرار دارد که حریص و مال‌دوست است. او در جوانی عاشق ماتریونا بوده و اکنون به پیرمردی با شهوت مال‌اندوزی تبدیل شده است.

سالژنیتسین، در این داستان، دو گونه جهان‌بینی را مقابل هم قرار داده است. در یک‌سو، خدمت بی‌چشم‌داشت به اطرافیان و کمک بی‌دریغ به آن­ها -ماتریونا- و در سوی دیگر، مال‌اندوزی آزمندانه -اغلب ساکنان دهکده-.