ماجرای منطق‌الطیر این گونه آغاز می‌شود:

مرغان همه گرد آمدند و گفتند ما را پادشاهی باید که به پادشاهی او تسلیم شویم و او را به پادشاهی بشناسیم. بیایید در طلب او به راه افتیم و او را بیابیم و در سایه او زندگی کنیم و در ریسمان او آویزیم.

فرمان‌بردار او باشیم و گوش به اوامر او داریم و پیرو احکام او شویم. ما شنیده­ایم پادشاهی است که او را سیمرغ می‌خوانند؛ فرمان او در خاور و باختر جریان دارد. بیایید نزد او برویم و خویشتن بدو بسپاریم.

در این داستان جمع مرغان که مظهر سالکان راه حق‌اند، در طلب پادشاهی خود به جست‌وجوی سیمرغ که جلوه‌ی حق است، برمی‌آیند. هدهد راهنما و پیر طریقت مرغان است. آن­ها به سوی کوه قاف، جایگاه سیمرغ، رهسپار می شوند.

«منطِقُ‌الطَّیِّر» یا «مقامات‌الطیور» منظومه‌ای است از عطار نیشابوری که به زبان فارسی و در قالب مثنوی (بحر رمل مسدس مقصور) سروده شده‌ است.

این مثنوی را معمولاً بین ۴۳۰۰ تا ۴۶۰۰ بیت دانسته‌اند و از مثنوی‌های تمثیلی عرفان اسلامی به‌شمار می‌آید.

مراحل و منازل پوییدن و جُستن عرفان، یعنی شناختن رازهای هستی در منطق‌الطّیر عطار، هفت منزل است. او این هفت منزل را «هفت وادی» یا «هفت شهر عشق» می‌نامد.

منطق‌الطیر در عربی یعنی زبان مرغان. این تعبیر در قرآن (سورهٔ نمل، آیهٔ ۱۶) به کار رفته‌ است. عطار در آثار خود از این کتاب با نام‌های مقامات طیور و منطق‌الطیر یاد کرده‌است. همچنین در پایان همین کتاب می‌فرماید:
ختم شد بر تو چو بر خورشید نور / منطق‌الطیر و مقامات طیور

منظور عطار از نام‌گذاری این اثر، مقام جویندگان حقیقت است. عطار خود این‌گونه پرده از این راز برمی‌دارد:
من زبان و نطق مرغان سربه‌سر / با تو گفتم فهم کن ای بی‌خبر

در میان عاشقان مرغان درند / کز قفس پیش از اجل درمی‌پرند

جمله را شرح و بیانی دیگر است / زان‌که مرغان را زبانی دیگر است

پیش سیمرغ آن کسی اکسیر ساخت / کو زبان جملهٔ مرغان شناخت

این اثر بزرگ به زبان‌های اروپایی ترجمه شده است. همچنین «ژان کلود کریر»، نمایش‌نامه نویس مشهور فرانسوی، با همکاری «پیتر بروک»، کارگردان تئاتر مشهور بریتانیایی، نمایش‌نامه­ای براساس منطق‌‎الطیر نوشته است که در چندین شهر جهان به روی صحنه رفته است.