«حسن کچل» بر اساس افسانه‌های شفاهی و با استفاده از نحوه روایت شهر فرنگی‌­های دوره‌گرد، گفت‌وگوهای آهنگین، تصنیف، بحر طویل و موسیقی ضربی و پاره‌ای از بازی‌­ها و سرگرمی‌­های کودکانه نگارش شده است.

«چهل‌گیس» در طلسم دیو گرفتار شده است. مادر حسن‌کچل او را برای کسب تجربه، با تمهیدی زیرکانه، از خانه بیرون می‌کند. حسن در باغ مرموز دیو، به چهل‌گیس برمی‌خورد و به او دل می‌بندد. او در حمام با جنِ همزادِ خود، حسین‌کچل نیز آشنا می‌شود که می‌گوید می‌تواند حسن را در ازای گرفتن بقیۀ عمرش، به آرزوهایش برساند. حسن برای به دست آوردن دل چهل‌گیس، آرزوها بر زبان می‌آورد که با کمک همزاد به آن­‌ها می‌رسد. عاقبت چهل‌گیس به حسن می‌گوید که برای نجات دادن او باید شیشه عمر دیو را بشکند. حسن از سرِ اخلاص و عشق می‌پذیرد که عمرش را به همزاد بدهد تا چهل‌گیس آزاد شود. دیو که فداکاری حسن را می‌بیند، از مقابله با او احتراز می‌کند و با التماس می‌خواهد که حسن شیشۀ عمر او را بشکند تا بدل به میش شود. با شکستن شیشه عمر دیو، چهل‌گیس آزاد می‌شود و حسن مادرش را به خواستگاری او می‌فرستد. میان مادر حسن و پدر چهل‌گیس گفت‌وگویی آهنگین صورت می‌گیرد.این گفت‌وگو برگرفته از ترانه‌های شفاهی است که در مراسم عروسی و بیشتر در مرحله عروس‌کشون خوانده می‌شود.

مادر: کره الاغ آوردیم، دخترتونو بردیم؛

پدر: کره‌ الاغ، گُل‌توی باغ، آینه چراغ، مشک و عبیر، تور و حریر، حلقۀ سیر، مرد دلیر، مادر پیر، دوماد فقیر، کماج شیر، فرش حصیر، نون و پنیر ارزونی­تون، عروس نمی‌دیم بهتون.

عاقبت پدر رضایت می‌دهد، و حسن و چهل‌گیس به وصال هم می‌رسند. همزاد هم از گرفتنِ عمر حسن امتناع می‌کند و با گفتن «بسم‌الله»، غیب می‌شود.