«شاهزاده و گدا» رمانی تاریخی و جاودانه اثر «مارک تواین»، نویسنده آمریکایی است که اولین بار در سال ۱۸۸۱ پیش از چاپ آمریکا، در کانادا به چاپ رسید و بارها مورد اقتباس تصویری در قالب فیلم سینمایی، سریال تلویزیونی، و انیمیشن قرار گرفته است. این کتاب داستان «ادوارد» و «تام» را بیان می‌کند که یکی ولیعهد انگلستان است و دیگری گدایی بیش نیست. آن دو زندگی دیگری را امتحان می‌کنند. تام و ادوارد هر دو در یک روز در خانواده‌هایی کاملا متفاوت به دنیا آمده‌اند.

این رمان، نابرابری‌های طبقاتی و سیستم قضایی ناعادلانه انگلستان را در زمان «خاندان تئودورها» نشان می‌دهد. نویسنده شوخ و بذله‌گوی آمریکایی، هزاران کنایه و استعاره پرمغز و پرمعنی به کار برده و نه تنها صحنه‌های تاریکی از تاریخ قرن شانزدهم ملت انگلیس را روشن ساخته، بلکه زشتی‌ها و پلیدی‌های اجتماع خود را نیز در این آینه صاف و روشن به مخاطبان نشان داده و از نظام فاسد دربار انگلستان و از سویی از فساد اخلاقی در میان مردم فرودست جامعه انگلستان انتقاد می‌کند.

گره ساده‌ای که نویسنده درمی‌اندازد، عوض کردن لباس تام کانتی، پسرک فقیر اهل لندن با لباس ادوارد، شاهزادۀ انگلستان است. تام و ادوارد که هر دو در یک روز در خانواده‌های کاملاً متفاوت به دنیا آمده‌اند، شباهت شگفت‌انگیزی به یک­دیگر دارند. پس از این که از پشت میله‌های قصر با هم روبرو می‌شوند از این شباهت متحیر شده و ادوارد به نگهبان دستور می‌دهد که تام را به داخل قصر راه دهد. در اتاق مجلل ادوارد، آن‌ها که می‌خواهند تنها لحظه‌ای احساس دیگری را درک کنند، لباس‌های­شان را با هم عوض می‌کنند و این سرآغاز یک داستان مفصل می‌شود. ادوراد می‌رود تا نگهبان را به خاطر برخورد خشنش با تام مواخذه کند، نگهبان او را نمی‌شناسد و از قصر بیرون می‌اندازد و در دم جان کانتی پدر تام، شاهزاده را می‌گیرد و به خانه می‌برد.

تام کانتی در ابتدا بسیار سعی می‌کند که به اهالی قصر بفهماند که او شاهزاده نیست، اما کسی حرف او را باور نمی‌کند. وقتی رفتارهای عوامانه او را می‌بینند، می‌پندارند که دچار اختلال مشاعر شده و به بهبودش امید می‌بندند. اما پیش از این ‌که تغییری در اوضاع پدید بیاید، شاه مریض‌ حال می‌میرد و شاهزاده خردسال باید بر تخت سلطنت بنشیند. در چنین اوضاعی تام ناگزیر است درباره مسائل مختلفی نظر بدهد…