«مرصادالعباد مِن المبدأ إلی المعاد» یکی از مهم‌ترین کتاب‌های نثر ادبیات فارسی و نیز یکی از لطیف‌ترین متن‌های عرفانیِ این زبان است. دکتر محمدامین ریاحی، مصحح کتاب، نام آن را نیز این‌‌طور ترجمه کرده است: «راه بندگان – راهی که ایمن است و به وسیله‌‌ نگاهبانان طریقت و شریعت نگهبانی می‌شود – از آغاز تا انجام.»

این کتاب را «شیخ نجم‌الدین ابوبکر عبدالله بن محمد بن شاهاور بن انوشیروان رازی»، معروف به «نجم‌الدین رازی» و ملقب به «نجم‌الدین دایه» در دو تحریر جداگانه نوشت. نجم دایه تحریر نخست این کتاب را در سال ۶۱۸، به درخواست جمعی از اصحاب و سالکان طریقت نوشت و تحریر دوم آن را در ۶۲۰ هجری نگاشت و به سلطان علاءالدین کیقباد اول سلجوقی – از امرای سلجوقی روم – تقدیم کرد.

نجم رازی در ری به دنیا آمد و رشد کرد؛ اما برای دریافت تربیت عرفانی راهی خوارزم شد. وی در طریقت پیرو «شیخ مجدالدین بغدادی» و به‌واسطه‌ی او جزو مریدان سلسله عرفانی «کبرویه» و از پیروان «شیخ نجم‌الدین کبری» بود.

با آغاز حمله‌ ویرانگر مغول به ایران، نجم دایه، عیال و بستگان خویش را در ری گذاشت و به همدان رفت. با ورود وحشیانِ مغول به همدان و کُشتار در آنجا، وی به اربیل و از آنجا به دیار روم ‌گریخت و پس از چندین سال ماندن در آن دیار، به بغداد رفت و تا زمان مرگ (سال ۶۵۴ هجری) در آن شهر زندگی کرد و مزار او نیز در همان‌جا است.

کتاب «مرصادالعباد» یک دیباچه و پنج باب دارد که هر باب از شماری فصل تشکیل شده است. درمجموع این کتاب چهل فصل دارد که درباره‌ موضوع‌هایی چون مبدأ موجودات عالم، اصول عرفان و طریقت حق، سلوک طبقه‌های گوناگون مردمان، اعم از پادشاه و عالم و قاضی و نویسنده و دهقان و دیگر قشرها است. آغازگر هریک از این فصل‌های چهل‌گانه، ابتدا آیه‌‌ای از قرآن است و بعد یک حدیث یا روایت.