«مردآویز»، بنیادگذار سلسله زیاری در سده چهارم هجری – قرن دهم میلادی – است. زیاریان به همراه دیگر شاخه‌های دیلمی در غرب و شرق ایران، به یاری گروهی از سلسله‌­های محلی کوچک و بزرگ ایرانی، حدود دو سده بر ایران فرمانروایی کردند.

مردآویز یا «مردآویج بن زیار بن وردانشاه گیلی»، بنیانگذار سلسله زیاری است. وی پایه‌های حکومتی را پی نهاد که فرمانروایانش میان سال‌های ۳۱۶ تا ۴۳۵ هجری بر بخش‌هایی از سرزمین‌های گرگان، قومس، طبرستان، دیلم، گیلان، قزوین، ری، اصفهان و خوزستان فرمان راندند. او که اهل جلگه گیلان بود، عقاید شدیداً ضداسلامی ابراز می‌کرد؛ تا ریشه‌های عمیق خاندان خود در سنت ایرانی را نشان دهد. مردآویج درپی گشودن اصفهان دستور داد تاج و تخت زرین پادشاهی برای وی ساخته شود و خواستار شد که تاج پادشاهی وی همانند تاج خسرو انوشیروان، شاهنشاه ایران ساسانی، باشد.
مردآویج همچنین فرمان داد تا تختگاه تیسفون، یا همان ساختمان معروف به طاق کسری، برای برگزاری جشن پادشاهی وی به شکل نخست خود بازسازی شود. کار دیگر مردآویج تلاش وی برای برپایی پرشکوه جشن سده بود.

وی حدود یک قرن پس از سرکوبی جنبش­‌های ایرانیان، نظیر جنبش سرخ‌جامگان و جنبش سپیدجامگان، فرماندهی تیره‌های گیل و دیلم را به دست گرفت و با درهم شکستن قشون «المقتدر»، خلیفه عباسی، فرمانروایی دودمان ایرانی زیار را از طبرستان در شمال تا خوزستان در جنوب برپا ساخت.

سرانجام ظلم و ستم مردآویج بر مردم و خشونت وی موجب شد که اطرافیانش در قتل او هم داستان شوند. وی در سال ۳۲۳ ه‍.ق و در حمام کاخ خود، به وسیله چند تن از غلامان ترکش، کشته شد.